از علل تا درمان بیماری آندومتریوز

آندومتریوز یا کیست شکلاتی چیست؟ آیا این بیماری خطرناک است؟ درمان قطعی دارد یا خیر؟ علت به وجود آمدن آن چیست؟ اینها از جمله سوالات شایعی هستند که در خصوص ایین بیماری پرسیده می شوند. کیست شکلاتی یک نوع کیست تخمدان است. پزشکان به این کیست اندومتریوم نیز می‌گویند. این کیست‌ها سرطانی و بدخیم نیستند. کیست شکلاتی به تخمدان متصل شده و بر عملکرد آن تاثیر می‌گذارد، در برخی موارد ممکن است موجب توقف فعالیت تخمدان‌ها شده و موجب اختلال در بارداری و ناباروری شود. در این مقاله از سایت دکتر الهه ثناگو یکی از بهترین متخصصان زنان و زایمان تهران قصد داریم به توضیح مفصل در خصوص کیست آندومتریوز بپردازیم پس توصیه می کنیم با ما همراه باشید..

توضیحات جامع در مورد آندومتریوز از زبان دکتر الهه ثناگو متخصص زنان و زایمان

یکی از بیماری های زنان که شیوع بسیار بالایی دارد، بیماری کیست شکلاتی می باشد. شیوع این بیماری به گونه ای است که از هر چهار نفر یک نفر به آن مبتلا می شود. اگر زمان کافی برای خواندن متن مقاله ندارید و دوست دارید که توضیحات دقیق در خصوص بیماری اندو متریوز را از زبان یک پزشک متخصص زنان با تجربه بشنوید. این پادکست به شما کمک می کند.

علت ایجاد بیماری کیست شکلاتی یا اندومتریوز چیست؟

به پوشش بافت رحم ، اندومتر گفته می‌شود. به رشد این بافت در خارج از رحم این بیماری گفته می‌شود که دلیل اصلی ایجاد کیست شکلاتی می‌باشد. بافت اندومتر می‌تواند موجب اتصال تخمدان‌ها ، لوله فالوپ و سایر اندام‌های نزدیک مانند مثانه شود و این موضوع منجر به ایجاد درد و پریودهای سنگین می‌شود، همچنین می‌تواند منجر به آسیب به اندام‌های نام برده شود. اندومتریوز بر اساس میزان گسترش آن به سایر اندام‌ها و نواحی بدن تقسیم بندی می‌کنند، نوع 3 و 4 شدیدترین نوع آن می‌باشد که می‌تواند منجر به ایجاد کیست شکلاتی شود. در صورتی که بیمار مبتلا به آندومتر یوز تحت درمان قرار نگیرد احتمال ایجاد کیست شکلاتی در او بیشتر می‌شود.

در حقیقت این بیماری یک بیماری ژنتیکی است که بیمار به خون سیکل های قاعدگی خود حساس است و هر مرتبه ای که فرد عادت ماهانه می شود مقداری خفیفی از خون وارد لگن شده که این یک امر طبیعی است و خون به صورت مایع در سونوگرافی قابل مشاهده خواهد بود. خون موجود در ناحیه لگن به تدریج جذب می‌شود ولی بعضی از زنان که زمینه‌ی ژنتیکی دارند به دلیل آهن موجود در خون که در ناحیه لگن ریخته می شود به مرور زمان این خون سبب تغییرات التهابی در ناحیه لگن، چسبندگی و سلول های التهابی می‌شود که در نهایت سبب ایجاد دردهای سیکل قاعدگی می‌گردد.

التهاب لگن به تدریج می تواند سبب ایجاد کیست های تخمدان شود و با بروز کیست های تخمدان، تخمدان ها به سطح زیرین خود می چسبند و این چسبندگی ها به مرور سبب ایجاد درد های عادت ماهانه می گردد و همین طور التهاب بیشتر می شود و با گذشت زمان این مشکل حاد تر شده و سبب چسبندگی لوله ها و کشیدگی حالب مجاری ادراری شود و تمام این موارد سبب می شود تا به تدریج دردها، تغییرات عادت ماهانه، لکه بینی و مشکلات بارداری در فرد بیشتر گردد.

لذا اتیولوژی بیماری آندومتریوز یک اتیولوژی ژنتیکی است و تمام زنان به خون موجود در ناحیه لگن حساس نیستند و تنها بعضی از زنان که زمینه ژنتیک دارند نسبت به خون ناحیه لگن حساس خواهند بود. همان طور که اشاره شد این مشکل موجب تشکیل کیست شکلاتی می‌شود اما دلیل ایجاد آن هنوز به طور کامل مشخص نیست، بر اساس نتایج برخی از تحقیقات هورمون استروژن یکی از عوامل کلیدی در ایجاد این بیماری می‌باشد اما ساز و کار آن به طور کامل هنوز مشخص نشده است.

عواملی که ریسک آندومتریوز را بالا می‌برند

برخی از عواملی که می‌تواند احتمال ایجاد این عارضه را تا حد بسیار زیادی افزایش دهند عبارتند از:

• ژنتیک: افرادی که یکی از اعضاء خانواده آن‌ها به این مشکل مبتلا می‌باشد در معرض خطر ابتلا به آن قرار دارند.
• جریان خون قاعدگی برعکس: این اختلال زمانی ایجاد می‌شود که خون قاعدگی به جای خروج از واژن از مسیر لوله‌های فالوپ به سمت لوله‌های فالوپ بالا برود.
• برخی اختلالات خودایمنی
• صدمات: آسیب به رحم یا قسمت‌های مجاور آن می‌تواند موجب افزایش احتمال ابتلاء به اندومتریوز شود به عنوان مثال صدماتی که حین زایمان سزارین ممکن است ایجاد شود.

 جراحی جدا کردن اندومتریوز از جدار شکم | دکتر الهه ثناگو

علائم و نشانه‌های بیماری آندومتریوز

به طور معمول این بیماری پس از سنین بلوغ به تدریج علائم را ایجاد می کند. آنچه بایستی به آن دقت نمایید داشتن سیکل های قاعدگی دردناک است. مادران بایستی هوشیار باشند اگر دختران آنها عادت های ماهانه دردناکی در سنین بلوغ دارند نبایست نسبت به آن بی‌توجه باشند و حتما به متخصص زنان و زایمان مراجعه نمایند. از جمله این نشانه ها:

• سیکل های قاعدگی دردناک

اولین علامت و نشانه بیماری آندومتریوز دردناک بودن سیکل های قاعدگی می باشد، به طور معمول داشتن سیکل های قاعدگی کمی دردناک، طبیعی است اما دختر جوانی که به دلیل دردناک بودن عادت ماهانه مجبور است در خانه بماند و توان راه رفتن را ندارد و نیاز به مصرف مسکن و سرم تراپی دارد، لذا این فرد حتما بایستی بررسی شود و به هیچ عنوان نبایست نسبت به آن بی تفاوت بود. لذا اولین علامتی که باعث می شود ما به این بیماری مشکوک شویم داشتن سیکل های قاعدگی دردناک است.

• کیست تخمدان

دومین نشانه بیماری آندومتریوز مشاهده کیست تخمدان در سونوگرافی می باشد. کیست های تخمدان می توانند پایدار باشند یا اینکه مدتی نباشد و مجدد ظاهر شوند. در حقیقت این هوشیاری یک پزشک است اگر در سونوگرافی کیستی مشاهده می نماید مشکوک به بیماری شود و نسبت به این نوع کیست ها بی تفاوت نباشد. حتی اگر کیست های تخمدان بهبود یابند این بنا به این دلیل نیست که بیمار مشکلی ندارد بلکه بایستی بررسی های لازم برای فرد انجام شود.

همان طور که ذکر شد، یکی از علائم بیماری اندومتریوز کیست های تخمدان هستند، این نوع کیست ها، کیست های شکلاتی می باشند و معمولا این نوع کیست ها در تخمدان پایدار بوده و گاهی ممکن است کوچک بوده و بی اهمیت باشند ولی زمانی که با علائم بیمار تطابق داده می شوند می توان از اهمیت آن ها متوجه شد. برخی از کیست ها در زمان سونوگرافی کوچک بوده ولی با گذشت زمان بزرگ شده و حتی در موارد ناپدید می شوند.

اما قابل توجه است که اگر کیست ها از نوع شکلاتی باشند، این نوع کیست های تخمدان بهبود نمی یابد و تنها این نوع کیست ها باز می شوند و محتویات داخل کیست به ناحیه لگن ریخته می شود که این مورد بسیار خطرناک است زیرا سبب التهاب بیشتر لگن می شود. در نهایت به دلیل آنکه کیست باز شده و ترکیده است پس از چند ماه مایع داخل آن جمع می گردد و کیست داخل سونوگرافی قابل مشاهده خواهد بود. به همین خاطر این هوشیاری پزشک است که باید با دقت به بررسی بیماری آندومتریوز بپردازد و به صورت چکاپ های دوره ای این بیماری را بررسی نمود.

دیگر علائم بیماری آندومتریوز

از دیگر علائم و نشانه های این بیماری که به تدریج با افزایش سن ایجاد می شود، دردهای لنگی، لکه بینی و تغییرات سیکل های قاعدگی ، درد در هنگام برقراری رابطه جنسی ، مشکلات گوارشی ، حرکات روده‌ای دردناک ، خونریزی شدید در طی دوران قاعدگی ، اختلال در بارداری می باشد. در مرحله بعد که پس از ازدواج این نشانه ها بروز می کند درد های لنگی، دردهای لنگی هنگام تماس جنسی، چسبندگی های لگنی که منجر به نازایی می شود.

در نهایت بگوییم، در بعضی از موارد بیماری آندومتریوز بدون علامت خواهد بود ولی گاهی به صورت اتفاقی در حین جراحی می توان متوجه چسبندگی های لگنی شد و حتی در مواردی زمانی که فرد به دلیل ناباروری به متخصص زنان مراجعه می نمایید پس از بررسی های لازم متوجه ابتلا به این مشکل می شویم، ولی این موارد بسیار کم خواهد بود و اکثریت افراد با دردهای سیکل های قاعدگی مواجهه هستند.

لذا به تمام مادران توصیه می شود مراقب دختران خود باشند و دردها در زمان عادت ماهانه را جدی بگیرید و همچنین به زنان با سنین بالاتر توصیه می شود اگر درد در زمان عادت ماهانه یا تماس جنسی دارید یا با دردهای غیر طبیعی در ناحیه لگن مواجهه هستید، یا اگر بارداری برای شما که مبتلا به آندومتریوز هستید سخت است و نازایی دارید توصیه می شود حتما به متخصص زنان و زایمان مراجعه نمایید تا بررسی های لازم برای شما انجام شود.

روش های تشخیص

تشخیص بیماری آندومتریوز با شک بالینی همراه است، زمانی که بیمار با علائمی مواجهه می شود و به متخصص زنان مراجعه می نمایید جهت بررسی و تشخیص دقیق تر یک سونوگرافی درخواست می گردد که این سونوگرافی مختص تشخیص این بیماری است. بسیاری از سونوگرافی ها  به قصد تشخیص این بیماری انجام نمی شوند، لذا قادر به تشخیص این بیماری نخواهد بود و قابل اعتماد نیست. لذا این گونه سونوگرافی ها باید در مرکز آندومتریوز انجام گردد که ابتدا علائم آن بررسی و سپس تشخیص داده شود. همچنین آزمایش خون می تواند به تشخیص این بیماری کمک نمایید و در نهایت تشخیص قطعی و درمان قطعی لاپاراسکوپی می باشد.

سرطان تخمدان و بیماری آندومتریوز

احتمال ایجاد سرطان تخمدان با وجود کیست های آندمتریوزی و رشد کیست ها افزایش می یابد. لذا این مشکل حتما بایستی به تمامی بیماران گوش زد شود که در صورت وجود کیست های تخمدان بزرگ تر از هفت الی هشت سانت حتما بایستی از نظر تومور مارکرها و سرطان تخمدان بررسی شوند. و موارد مشکوک، نیاز به جراحی خواهد بود، لذا افراد مبتلا به بیماری آندومتریوز بایستی تحت نظر متخصص زنان باشند. قابل توجه است که یکی از موارد خطرناک همزمانی این بیماری با سرطان می باشد، لذا چکاپ های دوره ای را فراموش نکنید.

درمان بیماری آندومتریوز

زمانی که این بیماری براساس آزمایش و سونوگرافی تشخیص قطعی داده شود در این زمان بایستی نوع درمان با توجه به شرایط فرد مشخص می گردد.

• نظارت و چکاپ های دوره ای
• جراحی
• اوفورکتومی: جراحی برداشتن تخمدان که می‌تواند به بهبود علائم اندومتریوز کمک کند اما این روش برای خانم‌هایی که قصد بارداری دارند توصیه نمی‌شود.

موارد آندومتریوز خفیف که تنها با یک درد در زمان عادت ماهانه همراه است و کیست بزرگی وجود ندارد می توان بیمار را بررسی نمود و تحت چکاپ های دوره ای قرار داد، که در نهایت درمان در چنین مواقعی در سنین پایین به صورت تجویز داروهای پیشگیری از بارداری می باشد که می توان با تجویز این نوع داروها میزان خونریزی عادت ماهانه و دردها را در این دوران کنترل نمود. ولی زمانی که کیست تشکیل می شود و این نوع کیست ها بزرگ هستند درمان تنها از طریق جراحی انجام می گردد. البته درمان حتی در چنین مواقعی براساس شرایط بیمار مشخص می گردد، گاهی اوقات بیماران قصد بارداری داشته و کیست های کوچکی دارند لذا درمان به صورت دارویی خواهد بود تا بیمار بتواند باردار شود.

اما گاهی اوقات بیمار با دردهای بسیار شدید مواجهه می شود که درمان به صورت جراحی خواهد بود، لذا درمان بیماری آندومتریوز یک درمان ثابتی نیست که بتوان دقیق آن را بیان نمود. در حقیقت درمان بسته به شرایط بیمار مشخص می گردد و برای هر فرد ابتدا بایستی یک بررسی دقیق و جامعی انجام شود تا سپس بتوان نوع درمان را مشخص نمود. ولی در صورتی که بیمار بایستی جراحی شود، حتما باید تحت جراحی لاپاراسکوپی قرار گیرد و نبایست جراحی باز برای بیمار انجام شود. در طول جراحی لاپاراسکوپی بایستی به طور کامل چسبندگی ها آزاد شود و کیست ها برداشته و درگیری های لگنی تاجایی ممکن درمان گردد، زیرا بیماری آندومتریوز یک بیماری عود کننده است و احتمال بازگشت بیماری وجود خواهد داشت لذا اگر جراحی و درمان به صورت کامل انجام نگردد احتمال عود و بازگشت بیماری وجود خواهد داشت.

حتی در مواردی که جراحی آندومتریوز توسط بهترین پزشک انجام می گردد باز در مواردی نادر احتمال عود آن وجود خواهد داشت، لذا بهتر است کامل ترین درمان و جراحی انجام شود تا احتمال عود بیماری کاهش یابد. به همین منظور برای پیشگیری از بروز عوارض و عود مجدد بیماری سعی نمایید به بهترین متخصص زنان و زایمان مراجعه نمایید و در انتخاب متخصص خود دقت لازم و کافی را داشته باشید. در نهایت پس از جراحی به منظور پیشگیری از عود نیاز خواهد بود که بیمار تحت درمان دارویی قرار گیرد.

رابطه بین کیست شکلاتی و ناباروری

اندومتریوز یکی از عوامل ناباروی می‌باشد، وجود کیست‌های شکلاتی می‌تواند مشکلات مربوز به ناباروری را شدیدتر نمایند. به نظر می‌رسد رشد اندومتر می‌تواند منجر به التهاب شده و در نتیجه لانه گزینی تخمک بارور شده با مشکل روبرو خواهد شد، همچنین التهاب رحم منجر به آسیب به جنین در حال رشد می‌شود. کیست شکلاتی در تولید تخمک اختلال ایجاد می‌نماید و با کاهش تخمک گذاری احتمال بارداری نیز کاهش می‌یابد.
ذکر این نکته لازم است که برخی از خانم‌ها با وجود داشتن اندومتریوز و کیست شکلاتی، بدون مشکل خاصی باردار شده‌اند بنابراین وجود کیست شکلاتی و این عارضه به تنهایی عامل ناباروری نیستند. همان طور که گفتیم سوال‌های بی پاسخ فراوانی در رابطه با وجود کیست شکلاتی و احتمال بارداری وجود دارد که هنوز تحقیقات کافی در مورد آن انجام نشده است.

معجزه درمان اندومتریوز

تا اینجا با علائم اندومتریوز آشنا شده اید. اگر این علائم را در خود مشاهده می کنید منطقی ترین راه برای پیگیری درمان مراجعه به پزشک است. پزشک بعد از معاینات لازم و انجام مرحله تشخیص، در صورت نیاز جراحی لاپاروسکوپی را تجویز می کند. این جراحی تحت بیهوشی عمومی انجام می شود و شما در طی آن در حالت خواب کامل به سر خواهید برد. در طول عملیات جراح برش کوچکی را در نزدیکی سوراخ ناف ایجاد کرده و شکم را با گاز مخصوص پر می کند. این کار با هدف مشاهده بهتر اندام های داخلی انجام می شود. سپس لاپاروسکوپ وارد عمل می شود. لاپاروسکوپ یک لوله نازک مجهز به دوربین فیلمبرداری است که به وسیله آن جراح می تواند در رحم، تخمدان ها، لوله های فالوپ، مثانه و سایر اندام های شکم به دنبال بافت اسکار بگردد.
با روش لاپاروسکوپی جراح قادر است کلیه بافت ها و ضایعه های اسکار آندومتریوز را بردارد. بر حسب میزان بزرگی و اندازه اندومتریوزی که باید برداشته شود عملیات جراحی بین سی دقیقه تا شش ساعت طول خواهد کشید!

بعد از جراحی لاپاروسکوپی آندومتریوز چه اتفاقی خواهد افتاد؟

بیشتر بیماران بعد از تکمیل عملیات جراحی می توانند به منزل بازگردند ولی در صورت پیچیده بودن جراحی باید یک شب در بیمارستان بستری شوند. بعد از جراحی در زمان به هوش آمدن درد بسیار کمی را تجربه خواهید کرد. حتماً علائم را به پزشک اطلاع دهید تا اقدامات لازم برای مدیریت آن انجام شود.
در طول چند روز اول بعد از عمل احساس خستگی کاملاً طبیعی است. در طول این مدت نباید رانندگی کنید. انجام فعالیت های جنسی، شنا کردن و حمام کردن نیز ممنوع است ولی دوش گرفتن بلامانع است.

مزایای جراحی لاپاروسکوپی اندومتریوز

تلاش اکثر جراحان در انتخاب یک فرایند درمان برگزیدن گزینه ای است که بتواند با تامین حداکثر ایمنی و در پایین ترین سطح تهاجمی بودن بیشتر مزایا را برای بیمار به همراه داشته باشد. خوشبختانه به مدد پیشرفت های رخ داده در علم پزشکی، با بهره گیری از روش لاپاروسکوپی می توان بیماری اندومتریوز را در قالب یک روش درمان بسیار کارآمد و در عین حال حداقل تهاجمی درمان نمود. این روش بر خلاف جراحی های تردیشنال با روش باز انجام نمی شود و در عین حال مزایای زیر را به همراه دارد:

• دوره ریکاوری سریع تر و کم درد تر: با توجه به اینکه این روش جراحی تنها از طریق برش های بسیار مختصر و جزئی در شکم انجام می شود در نتیجه دوره ریکاوری آن در مقایسه با روش های سنتی بسیار کوتاه بوده و بیمار درد کمتری را تجربه خواهد کرد.
• برش های کوچک تر: در این روش برش ها بسیار کوچک بوده و تنها به اندازه ای هستند که بتوان دستگاه لاپاروسکوپ را که یک لوله بسیار نازک است وارد شکم کرد.
• کاهش خطر عفونت: هر قدر برش های ایجاد شده در طول درمان آندومتریوز کوچک تر باشند احتمال ورود میکروب ها و باکتری ها و ابتلای ناحیه درمان به عفونت نیز کمتر خواهد بود.
• بستری شدن در بیمارستان برای مدت کوتاه تر: جراحی لاپاروسکوپی یک درمان سرپایی محسوب می شود و بیمار در اکثر موارد بعد از تکمیل درمان، محل را ترک می کند.
• بازگشت سریع تر به فعالیت های نرمال: در زندگی های پر جنب و جوش و شلوغ امروزی قطعاً به تعویق انداختن فعالیت های روزمره میتواند مشکلاتی را بوجود آورد. خوشبختانه جراحی لاپاروسکوپی به دلیل برخورداری از یک دوره ریکاوری کوتاه، معضلاتی را از این جهت برای بیمار بوجود نمی آورد.

سوالات شایع و پاسخ دکتر ثناگو به آنها

کلام آخر

آندومتریوز بیماری است که مشکلات شدید برای فرد به همراه خواهد داشت و بیمار تا به آخر عمر خود سعی می نمایید تا با این بیماری مقابله نمایید لذا بهتر است بهترین روش درمان برای بیمار انجام گردد، درمان برای تمامی افراد یکسان نخواهد بود هر بیمار بنابر علائم، دردهای لگنی، سن، تصمیم به بارداری متفاوت خواهد بود.

در نهایت بگوییم آندومتریوز بیماری نیست که بتوان تنها با یک جراحی درمان نمود ولی جراحی باید بهترین جراحی باشد و تمام مشکلات به وجود آمده رفع گردد، به هر حال عود در تمام جراحی ها وجود دارد و بیمار پس از جراحی حتما بایستی تحت درمان دارویی قرار گیرد. همچنین اگر فرد قصد بارداری دارد حتما بایستی سریعتر بارداری اتفاق افتد. همچنین اگر فرد مبتلا به این بیماری در سنین بالایی است برای کاهش عود و ابتلا به سرطان نیاز است تا رحم و تخمدان ها برداشته شود و بیمار بایستی تحت چکاپ های دوره ای باشد تا احتمال عود و ابتلا به سرطان کاهش یابد.